ব'হাগ, পাউৰা গহে' আৰু আমাৰ কিছু পৰম্পৰা

নামনি অসমত ৰঙালী বিহুৰ প্ৰভাৱ কম৷ কম নহয়, আচলতে পৃথক৷ আমি দেখি অহা ৰঙালী বিহুৰ পৰম্পৰাসমূহৰ ভিতৰত প্ৰধান হৈছে গৰু বিহুৰ দিনাখন দিয়া থূপা, পাউৰা গহে, সাত শাক তোলা আদি৷ আমাৰ অঞ্চলত এই প্ৰথাসমূহ এনেধৰণে পালন কৰা হয়-

থূপা: আমাৰ সমাজত বিশ্বাস এটা আছে যে গৰু বিহুৰ দিনাৰ পৰাই গৰুত থূপা দিয়া আৰম্ভ কৰা হয়৷ এই থূপাক জাগ দিয়া বুলিও কোৱা হয়৷ গৰু বিহুৰ ৰাতিপুৱাই পানীলাও আৰু বাৰমহীয়া বেঙেনাৰে যিমান গৰু সিমানডাল মালা গঁথা, দীঘলতী পাতৰ ডাল অনা, কাতুৰী, হালধী, আমৰ কহি বতা, পঘা বতা আদিবোৰ মুখ্য কাম হৈ পৰে৷ দুপৰীয়া সময়ত ওচৰতে থকা কালদিয়া নৈলৈ দীঘলতী পাতেৰে খেদি লৈ যোৱা হয়৷ নৈত হালধী বতাৰে গা ধুৱাই ঘৰলৈ লৈ অনা হয়৷ গৰু ধুৱাই উঠি মানুহেও সেই বতাৰেই গা ধুই, অন্য লোকৰ সৈতে পানীত বুৰ মাৰি মালা আৰু দীঘলতী সালসলনি কৰে৷ আহোতে ৰাস্তাৰ ওচৰৰ পৰা বেহু, ঢেকীয়া আৰু কিছু জাৱৰ লৈ আহি থূপাৰ যোগাৰ কৰা হয়৷ সন্ধিয়া সময়ত থূপা জ্বলাই নতুন বিচনীৰে ধোৱাবোৰ গোহালিৰ ফাললৈ আৰু ঘৰৰ ফাললৈ বিচি দিয়া হয়৷ থূপাৰ অন্তত তেল আৰু কাজল মিহলাই গৰুৰ শিঙত দিয়া হয়৷ প্ৰচলিত প্ৰথা অনুসৰি, গৰু বিহুৰ দিনৰ পৰাই থূপা দিব পাৰি, বিচনী ব্যৱহাৰ কৰিব, আম খাৰ পাৰি পাৰি৷

পাউৰা গহে: আমাৰ অঞ্চলত গৰু বিহুৰ দিনাখন পাউৰা গহে তোলাৰ ব্যৱস্থা আছে৷ ঠাইভেদে পাউৰা গহেক ভঠেলি, পাৰগোঁসাই আদি বুলিও কোৱা হয়৷ গাঁওৰ কেইঘৰমান মানুহে এটাকৈ পাউৰাৰ সম্পূৰ্ণ ব্যৱস্থা কৰে৷ প্ৰথমতে একোডান বাঁহ গোটে গোটে আগ নকটাকৈ কাটি অনা হয়৷ সেই বাঁহডাল গোটেই গাতেই বিভিন্ন ৰঙৰ কাপোৰেৰে মেৰিয়াই লোৱা হয়৷ বন্ধা কাপোৰৰ একেবাৰে তলৰ ফালে মেখেলাৰ লেখীয়াকৈ এখন কাপোৰ পিন্ধাই দিয়া হয় আৰু ওপৰত পতাকা লেখীয়াকৈ কাপোৰ বন্ধা হয়৷ পৰম্পৰামতে, বাঁহৰ গাত বন্ধা কাপোৰৰ মাজত কপাহৰ পাজি এটা, তামোল পান এযোৰ বান্ধি দিয়া হয়৷ কাপোৰ পিন্ধোৱা হ'লে গোঁসাই ঘৰৰ চোতানত চাফ কৰি তাতে পুতি দিয়া হয় আৰু সাত বিহুৰ প্ৰতি দিনেই গধূলি চাকি জ্বলোৱা হয়৷ সাত বিহুৰ শেষৰ দিনা গধূলি পাউৰা নমোৱা হয়৷ প্ৰথমতে শৰাই দি হৰিধ্বনিৰে পাউৰা নমোৱা হয়৷ তাৰ পিছত কাপোৰবোৰ খুলি পুনৰ থিয় কৰাই মাটিত পৰিব দিয়া হয়৷ এনেকৈ তিনিবাৰ পৰিব দিয়া হয়৷ মাটিত পৰাৰ ফলত বাঁহৰ আগটো চিঙি যায় আৰু সেই আগবোৰ গঞাই ভগাই লৈ গৈ নাৰিকলৰ গুৰিত কোবাই পাৰৰ বাহত ৰাখে৷ লোকবিশ্বাসমতে, নাৰিকলৰ গছৰ গুৰিত কোবালে নাৰিকলৰ ফল অধিক লাগে আৰু পাৰৰ বাহত ৰখাৰ ফলত পাৰৰ জাত ভাল হয়৷

সাতশাক তোলা: সাতবিহুৰ শেষৰ দিনাখন গাঁওৰ মহিলা আৰু ছোৱালীবোৰে সাতশাত তোলে৷ সাতশাক বুলিলে আচলতে সাতবিধ শাক পাচলিবাৰীৰ পৰা তুলি অনা হয়৷ এই শাকসমূহ সাধাৰণতে খেতি হিচাপে কৰা নহয় আৰু নিজে নিজেই গজে৷ ৰাতিপুৱা সাতশাক তুলি দুপৰীয়া সকলোৱে এসাজ শাকেৰে খায়৷

পুণ্যভক্ষ: মানুহ বিহুৰ দিনাখন পৰিয়ালৰ সকলোৱে পুণ্যভক্ষ গ্ৰহণ কৰিব লাগে৷ ৰাতিপুৱা গা পা ধুই, বিহুৱান লৈ গোঁসাই সেৱা কৰি ডাঙৰক সেৱা কৰা হয়৷ সেৱা কৰি উঠি কেলেণ্ডাৰ বা পঞ্জিকা অনুসৰি, বা ওচৰৰ জনা মানুহক সুধি পুণ্যভক্ষমতে এবিধ খাদ্য খাব লাগে৷ পৰিয়ালৰ সকলোৰে বাবে পুণ্যভক্ষ বেলেগ বেলেগ হয়৷ এই ভক্ষসমূহৰ ভিতৰত নিমখ, মাহ, গুড় আদি প্ৰায়েই থাকে যদিও সেয়া নিৰ্দিষ্ট নহয় আৰু প্ৰতিবছৰে বেলেগ বেলেগ হয়৷ বিশ্বাসমতে পুণ্যভক্ষ গ্ৰহণ কৰাৰ ফলত শৰীৰ নিৰোগী হয় আৰু সুস্বাস্থ্যৰ অধিকাৰী হয়৷

ৰঙালী বিহু কেৱল ৰঙৰেই উৎসৱ নহয়, ইয়াৰ লগত চহা জীৱনৰ বহুতো পৰম্পৰা জড়িত হৈ থাকে৷ নিৰ্দিষ্ট প্ৰথাৰে এই পৰম্পৰাসমূহ পালন কৰা হয়৷ এই পৰম্পৰাসমূহৰ মূল উদ্দেশ্যই হৈছে মংগল সাধন কৰা৷ যদিও আজিকালি এই পৰম্পৰাসমূহ প্ৰায় বিলীন হৈ যোৱাৰ উপক্ৰম হৈছে, তথাপি কিন্তু এই পৰম্পৰাসমূহৰ গুৰুত্ব অপৰিসীম৷ আমাৰ প্ৰজন্মই বিহু বুলি যদি এই পৰম্পৰাসমূহ আগুৱাই নিনিও, বিহু বুলি বিহুগীতৰ বাহিৰে আমাৰ ওচৰত আৰু একোৱেই নাথাকিবগৈ৷

【 উক্ত পৰম্পৰাসমূহ দক্ষিণ বজালী অঞ্চলত প্ৰচলিত আৰু ঠাইভেদে প্ৰথাসমূহ বেলেগ বেলেগ】

[ৰচনাকালঃ ১৮ এপ্ৰিল, ২০১৭]

নমামি ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু চীনা আৰতিঃ এক অন্বেষণ (৪)

যিমান চেষ্টা নকৰিলেও শেষ কৰিব নোৱাৰা বিষয় - পানী। যি পানীৰ বাবে আমাৰ অন্বেষণ আৰম্ভ হৈছিল - ব্ৰহ্মপুত্ৰ, তাৰে পাৰে পাৰে আমি বহু ঠাই ঘূৰিলোঁ, বহু কথা দেখিলোঁ, বহু কথাক সাঁথৰ হিচাপেই সাৱটি ললোঁ আমাৰ বুকুত। তাৰ পিছতো অনুসন্ধিৎসু শেষ নোহোৱা বাবে অৱশেষত আকৌ খুৰাক সুধিলোঁ সেই গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাষাৰ - ইমান গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান পাব লগা, আন্তৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত গুৰুত্ব পাব লগাকৈ পানীতনো কি আছে। লগে লগে গুগল খুৰাই ধমকি মাৰি উঠিল - "মূৰ্খ, তাকো নাজান?"
খুৰাই কি ক'লে তাক কম। তাৰ আগে আগে পুনৰ এবাৰ উজাই মেলিব খুজিছোঁ বাট, লুইতৰ বুকুৱেদি। পানীক একাষৰীয়াকৈ ৰাখি আমি বগাই গ'লোঁ টিলাবোৰলৈ; টিলাৰ পৰা সৰু পাহাৰবোৰলৈ আৰু অৱশেষত হিমালয়লৈ। আচলতে সৰু বৰ পৰ্বতৰ বুকুতেই থাকে অলেখ ৰহস্য আৰু সেই ৰহস্য ভেদ কৰিব পাৰিলেই আহৰণ কৰিব পাৰি সম্পদ। চীনা চৰকাৰে সেই ৰহস্য ভেদ কৰি আহৰণ কৰাত লাগি গৈছিল সম্পদসমূহ। বসুমতীৰ বুকু সুদা কৰি কাঢ়ি লৈ গৈছিল এপদ এপদকৈ সম্পদসমূহ আৰু সেই সম্পদেৰে ভৰাই তুলিছিল ৰাজকোষ। কিন্তু ভাৰতবৰ্ষ এনেয়ে আছিলনে?

তথ্যই কয়, নাছিল। ভাৰতবৰ্ষও এনেই নাছিল। কাশ্মীৰকে ধৰি উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ ৰাজ্যসমূহৰ পাহাৰবোৰত ইংৰাজসকল থকা দিনৰে পৰাই সম্পদ আহৰণত ব্যস্ত আছিল চৰকাৰ। কিন্তু ভূগৰ্ভ খান্দি কেৱল কয়লা-পেট্ৰ'লিয়ামজাতীয় সম্পদসমূহতেই ক্ষান্ত আছিল ভাৰতবৰ্ষ। কিন্তু হঠাতে যেন অন্য এক দুৱাৰ মুকলি হ'ল। লাহে লাহে উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চল আৰু কাশ্মীৰে গুৰুত্ব পালে। কাশ্মীৰৰ গুৰুত্ব আৰু মৰ্যাদাৰ কথা কম, অলপ লাহে লাহে। তাৰে আগে আগে ৰ্উত্তৰ-পূৱৰ কথাখিনি শেষ কৰি লওঁ। উত্তৰ পূৱত সম্ভেদ পোৱা গ'ল বহুতো মূল্যৱান খনিজাত সামগ্ৰীৰ আৰু লাহে লাহে সেই বাবেই হৈ পৰিল "অষ্টলক্ষ্মী"। দেশৰ উন্নয়নৰ স্বাৰ্থত প্ৰয়োজন হ'ল "অষ্টলক্ষ্মী"ৰ উন্নয়ন। আৰু তাতোকৈ কিবা? আছে। আৰু আছে। যাম, লাহে লাহে।

এতিয়া আহোঁ পানীলৈ। আচলতে পানীৰ ইমান গুৰুত্ব কিয়? গুগলৰ পাত বাগৰাৰ আগেয়ে নৈৰ সিপাৰলৈ গৈছিলোঁ। যাওঁতে সৰু সুৰা দুই এটা কথা মনলৈ আহিছিল। যেনে ধৰক, মই থকা ঠাইৰপৰা যদি নৈৰ বুকুলৈ যাওঁ, উষ্ণতা প্ৰায় দুই ডিগ্ৰীমান কমি আহে (এয়া ধাৰণাহে দেই)। খুব গৰমতো নৈৰ বুকুত পাওঁ বতাহৰ চানেকি আৰু ঠাণ্ডাৰ প্ৰভাৱ। পানীয়ে লৈ যায় নৈপৰীয়া জাৱৰ আৰু দি থৈ যায় পলসুৱা মাটি। আমি খোৱা প্ৰতিগিলাছ পানী দেখোন লুইতেই যোগান ধৰে (মোৰ ক্ষেত্ৰতহে)। অন্যৰ ক্ষেত্ৰত হয়তো মাটি খান্দি ওলোৱা পানীও হব পাৰে। লুইত পৰ্যটন, লুইত সপোন, লুইত গীতিকাৰৰ গানৰ উৎস, ঔপন্যাসিকৰ বিষয় আৰু কত যে কি!! তাৰমানে এই সকলোবোৰ কেৱল পানীৰ বাবেই নহয়নে? যদি লুইতত কাইলৈ পানী শূন্য হৈ পৰে, আমি একেদৰেই আদৰি লমনে লুইতক? নাই, নলও। কেতিয়াও নলও। যেনেকৈ ফলগু নদীক লোৱা নাই, তীষ্টাক অৱহেলা কৰিবলৈ লোৱা হৈছে, ঠিক তেনেকৈ। মানে, পানীহে আচল গুৰি। এই সৰু ক্লু লৈয়ে আৰম্ভ কৰি দিলোঁ আমাৰ অন্বেষণ। পানীৰ গুৰুত্বৰ কাৰণ।

পানীৰ গুৰুত্ব এই বাবেই অধিক যে পানী খাদ্য, স্বাস্থ্য আৰু পৰিৱেশৰ বাবে আটাইতকৈ প্ৰয়োজনীয় অংগ। পানীৰ পৰিমাণৰ হেৰফেৰৰ লগত নিৰ্ভৰ কৰে এই তিনিওবিধৰ ভাৰসাম্যতা। তেন্তে সকলোৱে পানীক লৈ ইমান কাজিয়া কৰে কিয়?

তাৰো কাৰণ আছে। তথ্যই কয় বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ ৭০ ভাগ পানী। আৰু সৰ্বমুঠ পানীৰ প্ৰায় ৫০ ভাগেই বৰফাৱস্থাত বা গ্লেচিয়াৰত আছে। অন্য ৩০ ভাগ সাগৰত আৰু বাকী ২০ ভাগ নৈ-জুৰি, খাল-বিল বা অন্য স্থানত আছে। অন্য স্থান বুলিলে বায়ুমণ্ডল, ভূ-গৰ্ভ আনকি আমাৰ শৰীৰৰ ভিতৰভাগত থকা পানীকো সামৰা হৈছে। কিন্তু লাহে লাহে পানীৰ পৰিমাণ যেন কমি আহিবলৈ ধৰিছে। গ্লেচিয়াৰ গলিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। নৈ শুকাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে, বিষাক্ত হৈ গৈ আছে পানী, অনুপযুক্ত হৈ আহিছে পানী। কিন্তু কিয়? ভাৰসাম্যতা। একমাত্ৰ ভাৰসাম্যতাৰ বাবে। আমি ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা কৰি খাদ্য, স্বাস্থ্য আৰু পৰিৱেশৰ বাবে পানীক কামত লগাব পৰা নাই। পানীক কেৱল আমাৰ স্বাৰ্থৰ বাবেহে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ শিকি আহিছোঁ।

পানী আৰু পৰিৱেশৰ গৱেষকসকলে কয়, বিংশ শতিকাৰ সোণ যেনেকৈ আছিল তেল, একবিংশ শতিকাৰ সোণ হব পানী। ভাৱি চালে নোহোৱাও নহয়। আমি যদি চকু ফুৰাও দেখিম, যিবোৰ দেশ সমৃদ্ধিশালী, সেইবোৰৰ অধিকাংশই পানীৰ ধনী। পানীৰ ধনী বুলি কওঁতে সেইসমূহ ৰাষ্ট্ৰৰ ভূ-ভাগ অথবা চাৰিসীমা পানীৰে ভৰপুৰ কথাটোৱেই বুজোৱা হৈছে। আৰু কূটনীতিবিদসকলেও কথাখিনিৰ গুৰুত্ব বুজি উঠিছে। লগে লগেই চৰকাৰ সাজু হৈছে পানীৰ ধনী হোৱাৰ বাবে। আৰু আৰম্ভ হৈছে শীতল যুদ্ধ। কিন্তু কেৱল পানীৰ ধনী হোৱাৰ বাবেইনে এই কচৰাজি?

নহয়। নিশ্চয় নহয়। পানীহে ৰাষ্ট্ৰযন্ত্ৰক দেখুৱাইছে বহু সম্ভাৱনাৰ বাট। পানী উদ্যোগীকৰণৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিবহনৰ মাধ্যম। পানী সুৰক্ষাৰ বাবে উত্তম মাধ্যম। পানী উৎপাদনৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় মাধ্যম। লাহে লাহে সেই বাবেই পানীৰ ওপৰত আধিপত্যৰ বাবে দেশবোৰৰ মাজত আৰম্ভ হৈছে নিগণি দৌৰ। সকলোৱে ভাবিবলৈ লাগি গৈছে, পানী য'ত অধিককৈ থাকিব, সেইখন দেশৰেই অস্তিত্ব অধিক কাল টিকি থাকিব। চীনে সেই বাবেই আৰৱ সাগৰ ভাৰত মহাসাগৰৰ ওপৰত পোনে পোনে নোৱাৰিলেও পাকিস্তান, ভাৰতৰ যোগেদি প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিবলৈ উঠি পৰি লাগিছে। আৰু গ্লেচিয়াৰবোৰ?

অনুৰূপ ঘটনা ঘটিছে গ্লেচিয়াৰৰ ওপৰত আৰু তাৰ পৰা উৎপন্ন হোৱা জলধাৰাসমূহৰ ওপৰতো। কাশ্মীৰ তাৰেই এক নিদৰ্শন। এতিয়া কাশ্মীৰ কাক লাগিব বুলি সিধিলে চাগৈ এখন হাজাৰদলীয়া প্ৰতিযোগিতাই হৈ যাব। কিন্তু গ্লেচিয়াৰ বা পানীয়েই যে কাশ্মীৰৰ গুৰুত্বৰ প্ৰধান কাৰণ, তেনে নহয়। যদিও এই অন্বেষণত এয়া প্ৰসংহীন এক বিষয়, তথাপি হিমালয়ান অঞ্চলত হোৱা মূল্যৱান বনজ সম্পদো এই গুৰুত্বৰ অন্য এক কাৰণ বুলি পৰিৱেশ অধ্যয়নকাৰীসকলে দাবী কৰিছে।

এতিয়া আহোঁ মূল কথালৈ। ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পৰা আমি এক বিশাল বিষয় আমাৰ অন্বেষণত আমি পালোঁ। যিটো বিষয়ত কেৱল সমস্যাৰ কথাহে কোৱা হ'ল। তেন্তে সমাধান ক'ত? খুৰাৰ এয়াই দোষ যে, খুৰাৰ ওচৰত সমাধান নাথাকে। কিন্তু থাকে সমাধানৰ বাবে লোৱা বিশেষ কিছুমান পদক্ষেপৰ কথা। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় জল-বিতৰণ, জলচুক্তি আৰু বুজাবুজিৰ মাজেৰে দেশসমূহে এক সুন্দৰ বাৰাবৰণৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। শেহতীয়াভাৱে বৈজ্ঞানিকসকলে ভাবি উলিওৱা বিভিন্ন জল-বিতৰণৰ উপায়সমূহ অৱলম্বন কৰি ইয়াৰ সৰ্বোৎকৃষ্ট প্ৰয়োজনীয় খৰচেৰে পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা আৰু খাদ্যসামগ্ৰীৰ উৎপাদনেৰে পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সম্পদ মানৱসম্পদক বিপদমুক্ত কৰিব পাৰে। অন্যথাই পানীৰ এই কন্দলে যে সকলোকে এক কাতৰ মৃত্যুৰ মুখলৈ টানি নিব সেয়া নিশ্চিত।

পানীৰ এই বিপদৰ সময়ত আমাৰ কৰণীয় আছেনে? আছে। হাজাৰগুণ আছে। চৰকাৰে এই নৈপাৰত নমামী উৎসৱ পতাৰ পৰিৱৰ্তে সেউজ উৎসৱৰ বাবে ৰাইজক উদগণি যোগাওঁক। ৰাইজে মাটিৰ বুকু ফালি পানী উলিওৱাৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰাকৃতিকভাৱে বৈ অহা পানী ব্যৱহাৰ কৰিবলৈকে যৎপৰনোষ্টি চেষ্টা কৰক, বৰষুণৰ পানী ধৰি ৰখাৰ বাবে "ৰেইন ৱাটাৰ হাৰ্ভেষ্টিং" আদিকে ধৰি উল্লেখনীয় পদ্ধতিবোৰ অৱলম্বন কৰি পানীৰ অপব্যয় ৰোধ কৰক আৰু মানৱসম্পদৰ ৰক্ষাৰ হেতুকে স্বাস্থ্য আৰু মনৰ সৱলতাৰ বাবে জৈৱিক খাদ্যৰ উৎপাদনত লাগক। দেখিব পানীৰ বাবে আমাৰ মাজত, ইখন-সিখন দেশৰ মাজত আনকি আন্তৰ্জাতিক পৰ্যায়তো খেলিমেলিবোৰ নাইকীয়া হৈ পানী উভৈনদী হৈ থাকি যাব।

[ এই প্ৰবন্ধলানি প্ৰকৃততে এক অন্বেষণহে। ইণ্টাৰেনেটত পোৱা বিভিন্ন প্ৰবন্ধ, বাতৰি, লেখা, মানচিত্ৰ, ছৱি আদিৰ যোগসূত্ৰ ঘটাই এই প্ৰৱন্ধলানি লিখিবলৈ যত্ন কৰা হৈছে। বহুতো স্থানত ইণ্টাৰনেটত পোৱা তথ্যবোৰৰো অমিল থাকে; তেনে স্থানত অধিক উপযোগী বুলি ভৱা তথ্যসূত্ৰকেই ইয়াৰ সমল হিচাপে লোৱা হৈছে। প্ৰৱন্ধলানিৰ কোনো অংশৰে ভুল উপস্থাপনৰ তথ্য যদি তথ্যসূত্ৰসহ কোবোবাই জনাই দিয়ে, কৃতাৰ্থ হম]

[ৰচনাকালঃ ১৩ অপ্ৰিল, ২০১৭]

নমামি ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু চীনা আৰতিঃ এক অন্বেষণ (৩)

যদিও নমামি ব্ৰহ্মপুত্ৰ শেষ হ'ল আৰু লগে লগে লাহে লাহে বিতৰ্কসমূহো, আমাৰ অন্বেষণ এতিয়াও শেষ কৰিব পৰা নাই। এদিন নৈয়ে নৈয়ে উটি ভাঁহি আমি খবৰ পাইছিলোঁ সাগৰৰ। সাগৰৰ বুকুত ডিঙা মাৰি এটা পুৰা দিন ঘূৰি ফুৰিলোঁ প্ৰান্তই প্ৰান্তই। আৰু পালোঁ বহুত কিবাকিবি। আজি পুনৰ উঠি আহিছোঁ পাহাৰলৈ; এছিয়াৰ বৃহত্তম নৈবোৰৰ উৎস বিচাৰি।

পাইছোঁ। বিচাৰি পাইছোঁ বহু নতুন কথা। বুজি পোৱা, নোপোৱা বহু ৰহস্যৰ সম্ভেদ। আমি আজি পুনৰ ডিঙা উজাইছিলোঁ, লুইতৰ পৰা দিহাং, চাংপো, ঝাংবো হৈ মান্সৰোবৰ (বা মানস সৰোবৰ)লৈ আৰু মানস সৰোৱৰৰ পাৰত ৰৈ গৈছিলোঁ কিছু তথ্যৰ সমল লৈ। আচলতে তথ্য বুলি কবলৈ অলপ টান, সেয়া কেৱল গুগল খুৰাই দেখুৱাই দিয়া কিছুমান পাঠহে যিবোৰ সজাই মেলি আপোনালোককো অলপ ভাগ দিব খুজিছোঁ। হয়, আমি ৰৈ গৈছিলোঁ মানস সৰোৱৰৰ পাৰত। কৈলাশ পৰ্বতৰ যুৱলিত মানস সৰোৱৰৰ পৰাই নামি আহিছে ভাৰতৰ বহুকেইটা প্ৰধান নদী। ব্ৰহ্মপুত্ৰ, চুটলেজ, সিন্ধুকে ধৰি ভালেকেইখন বোৱতী নদী। সুউচ্চ হিমালয়ৰ গ্লেচিয়াৰে বোৱাই নিয়া প্ৰৱাহমান নদী। কিন্তু সেয়া কিমান দিনৰ প্ৰৱাহমান হৈ থাকে সেয়া হয়তো সময়েহে কব।

আমি ইতিমধ্যে কথা পাতিছোঁ চীনৰ বিভিন্ন কূটনৈতিক কৌশলেৰে সমুদ্ৰ দিশলৈ সাম্ৰাজ্যবাদ বঢ়োৱাৰ অভিসন্ধিৰ কথাৰে। কথা পাতিছিলোঁ সাগৰক ভিত্তি কৰি গঢ়ি উঠা আন্তৰ্জাতিক "ভাল পোৱা", "বেয়া পোৱা" বোৰৰ কথা। তথাপি খু-দুৱনি আছিল তীব্বতক লৈ। কিহৰ বাবে চীনে তীব্বতৰ প্ৰেমত পৰিছিল আৰু নিজে হৈ আছিলহি তিব্বতৰ ঘৰজোঁৱাই! সেই অন্বেষণত নামিয়েই আমি গৈ পাইছিলোঁ মানস সৰোৱৰৰ ওচৰত।

তীব্বত এছিয়াৰ আটাইতকৈ পিছপৰা আৰু আগ বাঢ়িব নোৱাৰা অঞ্চল আছিল। কিন্তু তীব্বতৰ ওপৰত নজৰ আছিল প্ৰথম বিশ্বৰ দেশসমূহৰ বহুতৰে। চীনৰ অধীনলৈ যোৱাৰ আগে আগে তোওব্বতলৈ মন মেলিছিল বৃটিছসকলে। ভাৰত উপ মহাদেশৰ সোৱাদ লৈ বৃটিছসকলে মনে মনে চলাথ কৰিছিল তীব্বতৰ গৰ্ভস্থল। কিন্তু তেওঁলোকৰ দিশ ভুল আছিল। তীব্বতৰ আটাইতকৈ কঠিন আৰু দুৰ্গম সীমান্তৰে তেওঁলোকে বিচাৰিছিল তীব্বতৰ ভিতৰলৈ সোমোৱা সহজ বাট। কিন্তু নোৱাৰিলে। যদিও সেই সময়ত আভ্যন্তৰীণ কন্দলত চীন আছিল নিশকটীয়া, তীব্বত প্লেটৰ আনটো ফালে ৰৈ আছিল শক্তিশালী ৰাছিয়া। ৰাছিয়াৰ বৰ্ধিত সাম্ৰাজ্যবাদ আৰু ক্ৰমে উত্থান হৈ থকা জাপানৰ শক্তিক পাৰ হব নোৱাৰি বৃটিছ থমকি ৰৈছিল। কিন্তু এইবাৰ মন মেলিছিল ৰাছিয়াই। ৰাছিয়াই ইতিমধ্যে পোখা মেলি আগুৱাই আহিছিল কম্বদিয়ালৈকে। হয়তো তাৰ পিছত লক্ষ্য হ'লহেতেন তীব্বত। কিন্তু চীনাসকলে আপোচ কৰি লৈছিল। গৃহকন্দলৰ সামৰণি মাৰি চীনে ইয়াৰ আভ্যন্তৰীণ সুস্থিৰতাত মন মেলিছিল। তথাপি তীব্বতলৈ মন নাছিল চীনৰ। কিন্তু ৰাছিয়াৰ তীব্বতৰ প্ৰতি থকা আগ্ৰহে চীনাসকলকো তীব্বতৰ প্ৰতি কৌতুহল আনিল আৰু চীনে বিচাৰি পালে এক নতুন তথ্য।

হয়। সেই কথাকেই কবলৈ বিচাৰিছোঁ। কিহৰ বাবে তীব্বত সকলোৰে ইমান প্ৰিয়ভাজন হ'ল, সেই কথা। তেতিয়া তীব্বত আছিল মাথোঁ আধ্যাত্মিক আৰু সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰ। উন্নয়ন, বিজ্ঞান আদিয়ে তীব্বতক চুব পৰা নাছিল। কিন্তু চীনাই কেনেবাকৈ গম পালে তীব্বতত লুকাই থকা গুপ্ত ভাণ্ডাৰৰ কথা। গ্লেচিয়াৰ। পানী। নৈ আৰু তাৰ পিছত চীনে দেখিলে শক্তিৰ উমান। লগে লগে আৰম্ভ হ'ল তীব্বত প্ৰীতি। সেই তীব্বত প্ৰীতিয়ে পুনৰ মুকলি কৰিলে অন্য কিছুমান ভাণ্ডাৰ। তীব্বতৰ গৰ্ভত লুকাই থকা পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ মুল্যৱান ধাতু, মানিক আৰু খনিজাত সামগ্ৰীৰ খবৰ চীনে পাই গ'ল। আৰু তাৰ পিছত? ১৯৫০ চনত নিজৰ কৰি ল'লে তীব্বতক। তীব্বতক নিজৰ কৰি লোৱাৰ লগে লগে সকলোবোৰ যেন নিজৰেই হৈ গ'ল। গ্লেচিয়াৰ, পানী, নৈ, ধাতু, মুকুতা, খনিজাত সামগ্ৰী, সকলো। কিন্তু তীব্বতীসকলো লাহে লাহে আলোকিত হৈ উঠিছিল। শিক্ষাৰে বুজি উঠিব আৰম্ভ কৰিছিল, ইয়াত ভূপৃষ্ঠৰ মূল্যৰ কথা আৰু লগে লগে অনুধাৱন কৰিব পাৰিছিল চীনৰ তীব্বত দখলৰ কথা।

এইবাৰ কিন্তু চীনে বেলেগ পন্থা ল'লে। নৈপাৰৰ পৰাই কম খৰচতেই আহৰণ কৰি গ'ল সামগ্ৰীসমূহ, নৈৰ উন্নতিৰ দোহাই দি। চীনে পানীৰ শক্তিক ব্যৱহাৰ কৰিলে খনিজাত সামগ্ৰীসমূহ আহৰণৰ বাবে। বৃহৎ বৃহৎ বান্ধেৰে পানী জমা ৰাখি তাৰ তলেৰে আহৰণ কৰি গ'ল সামগ্ৰীসমূহ আৰু অন্যক দেখুৱাই উৎপাদন কৰিলে নদীবান্ধ। কিন্তু কিমান দিনলৈ? তীব্বতীয়ানসকল এইবাৰো সজাগ হ'ল। গোটেই বিশ্বতে শান্তিসুলভ ভংগীমাৰে তীব্বতে জনমত গঠন কৰিলে। কিন্তু চীন জানো কম। এইবাৰ তেওঁলোকে আৰম্ভ কৰিলে নদীৰ দিশ সলনি কৰি অন্য দিশলৈ লৈ যোৱাৰ পৰিকল্পনা।

পৰিকল্পনাতে ক্ষান্ত নাথাকি চীনে হাতে কামে লাগি গ'ল উক্ত কামত। দিশ সলনি কৰাৰ আঁৰত চীনৰ আছিল দুটা উদ্দেশ্য। প্ৰথম নতুন ঠাইত পাব পৰা খনিজাত সামগ্ৰীৰ উৎস খননৰ বাবে বেলেগকৈ ব্যয় খৰচ কৰি বিচাৰিব নালাগে। কাৰণ, নৈয়ে সেই কাম কৰি দিব। আৰু দ্বিতীয়তে দক্ষিণফালৰ নৈসমূহক উত্তৰলৈ বোৱাই চীনে সকলো নৈৰ সিংহভাগ দায়িত্ব আৰু ক্ষমতা নিজৰ হাততেই ৰাখিব। ইতিমধ্যে চীনৰ শেহতীয়া পৰিকল্পনাত চাংপো নদীৰ দিশ সলনি কৰাৰ কথাও আছে।

চীনৰ এই তীব্বত অগ্ৰাসনত ৰাষ্ট্ৰসংঘ নিমাত কিয়? কিয়নো এছিয়াৰ কোনো দেশেই চীনৰ বাহিৰৰ ৰং চং চায়েই মাত নপতাকৈ আছিল। তাতে তীব্বত অগ্ৰাসনত চীনক সমৰ্থন জনাইছিল কিছুমান ৰুছ শক্তিয়ে। চীনে তীব্বতৰ সাংস্কৃতিক আৰু আধ্যাত্মিক ক্ষেত্ৰখনত নিজৰ কৰি লৈ একাত্ম হৈ পৰিছিল আৰু দেখুৱাই আহিছিল যে তীব্বতক চীনে কেৱল আধ্যাত্মিক আৰু সাংস্কৃতিক উপাসনাৰ ক্ষেত্ৰ হিচাপেহে ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে। কিন্তু চীনৰ সকলো কথা সজোৰে তথ্যসহকাৰে ৰাষ্ট্ৰসংঘত উত্থাপন কৰিছিল ডলাই লামাই। ডলাই লামা তেতিয়া তীব্বতৰ পৰা নিৰ্বাসিত হৈ ভাৰতত সোমাইছে। লাহে লাহে জনমত গঢ়ি উঠিছে আৰু চীনে তীব্বতৰ লগত আলোচনা কৰিবলৈ মান্তি হৈছে যদিও আটাইবোৰ আলোচনাই এতিয়ালৈ বিফল হৈ আহিছে। তীব্বতৰ প্ৰধান দাবী চীনে পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্যতাৰ প্ৰতি সন্মান জনাই তীব্বতৰ খনিজাত সামগ্ৰী আৰু পানীক মুকলি কৰি দিব লাগে। ভাৰত আৰু এছিয়াৰ প্ৰায়বোৰ দেশেই এই প্ৰস্তাৱত সমৰ্থন দেখুৱাইছে। কিছুমান দেশে আনকি চীনৰ লগত সাগৰীয় বানিজ্যৰ বুজাপৰাকো এই বিষয়ৰ লগত সাঙুৰি চৰ্ত বান্ধি দিছে।

কৈলাশ পাহাৰৰ পৰা গোটেই তীব্বতীয় প্লেটখনকেই যদি প্ৰথন বিশ্বৰ এই ৰাক্ষস দেশসমূহৰ পৰা বচাব পৰা নাযায়, তেন্তে পানীক লৈয়ে যে এখন লংকাণ্ড বা তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধৰো আয়োজন নহব তাক কব পৰা নাযায়। অৱশ্যে ব্যক্তিগত পৰ্য্যায়ত মই বিশ্বাস কৰোঁ যে তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধ কৰিবলৈ দেশসমূহৰ কূটনৈতিক বিভাগে কেতিয়াও ইমান মুৰ্খামি নকৰিব।

কৰ পৰা যে ক'ত পালোহি !! এতিয়া যিমানেই নামি আছোঁ, সিমানেই বুৰি আছোঁ। হয়তো সাতুৰিব নোৱাৰালৈকে পানীত নামি যোৱাৰ এই কৰিক্ৰমা এৰিবও নোৱাৰিম। যদিও আমাৰ এই যাত্ৰা লুইতৰ বুকু খান্দি আগুৱাই যোৱাৰ যাত্ৰা, তথাপি আমি চেষ্টা কৰিম সাগৰত পুনৰ এবাৰ বুৰিবলৈ। কিজানিবা তাত পুনৰ কিবা পাওঁৱেই। অৱশ্যে খুৰাক লগত লয়েই চলিব আমাৰ এই অন্বেষণ, গুগল খুৰাক লৈ।

[আগলৈ]

[ৰচনাকালঃ ৭ অপ্ৰিল, ২০১৭]

নমামী ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু চীনা আৰতিঃ এক অন্বেষণ (২)

আছে, আৰু আছে। যিমানে খন্দা যাব, সিমানেই হয়তো ওলাব। আনৰ্জাতিক জল ৰাজনীতিক লৈ আমি কালি এক অন্বেষণত নামিছিলোঁ। নমামি ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ বিতৰ্কবোৰৰ পৰা নিজকে মুক্ত কৰিবলৈ গুগল খুৰাক সুধিছিলোঁ লুইতৰ উৎসৰ তথ্য। তাৰ পিছত খুৰাই মেলি ধৰিছিল এক নেমেলা কিতাপ, যাৰ মই বেটুপাতটোৱেই দেখা নাছিলোঁ। কালি কিতাপখনৰ দুটামান পৃষ্ঠা পঢ়ি আজি আকৌ নামি পৰিলোঁ পানীৰ অন্বেষণত। কালিতকৈ অলপ বহলভাৱে।

সদায়ে প্ৰশ্ন হৈছিল গাঁওৰ মানুহৰ মাজত হোৱা সীমাৰ কাজিয়াৰ নিচিনা দুখন দেশৰ মাজতো সীমাৰ বাবেই কাজিয়া হব পাৰেনে। কিন্তু তথ্যই কৈছিল, পাৰে। পাৰে, যেনেকৈ হৈছিল সীন-ভাৰতৰ যুদ্ধ, পাক-ভাৰতৰ যুদ্ধ। কিন্তু কালিৰ কিতাপখনে মেলি ধৰিলে অন্য এক ছবি। আৰু ছবিৰ কথাৰে আজি কম, নোৱাৰে। সীমাই একমাত্ৰ কাজিয়াৰ মূল নহয়। তেন্তে? তেন্তে মূল কাৰণনো কি?

যোৱাকালি অলপ পাইছিলোঁ, পানী ভাগ বতৰাই হৈছে আমি দেখা কিছুমান গতানুগতিক কাজিয়াৰ অগতানুগতিক কাৰণ। আজি আকৌ যেতিয়া মেলি লৈছোঁ ভিতৰৰ পাতবোৰ, পানীয়ে কঢ়িয়াই ফুৰিছে অন্য এক ছৱি।

আমি চীনৰ জল অগ্ৰাসনৰ কথা কৈছিলোঁ। কিন্তু তাৰ আগে আগে চীন আৰু ভাৰতৰ অলপ ভৌগলিক বাখ্যাও প্ৰয়োজন হব পাৰে। দিশ নধৰাকৈ চিধাচিধিকৈ কৈছোঁ (যিহেতু দিশে বহুতৰে খেলিমেলি লগায়), চীনা ভূখণ্ডৰ লগত আছে চীনা সাগৰ। মাত্ৰ এফালে। আৰু ভাৰতৰ লগত আছে দুখন। আৰৱ সাগৰ আৰু ভাৰত মহাসাগৰ। সম্ভাৱনাৰ ফালৰ পৰা সাগৰে চীনতকৈ ভাৰতলৈ বেছি সুবিধা দিছে। সাগৰৰ মুকুতা আৰৱ সাগৰে ভাৰতক আৰৱীয় দেশলৈ বানিজ্যৰ সুবিধা দিছে, যিদৰে দিছে পাকিস্তানকো। কিন্তু চীনে সেই সুুবিধাকণ পোৱা নাই। অন্যহাতে চীনা সাগৰৰ পৰা ভাৰত মহাসাগৰ হৈ আৰৱ সাগৰ পাবলৈও বহু দূৰ। সেইবাবে ইউৰোপৰ লগত বানিজ্যৰ সূত্ৰে যাতে ভাৰতে চীনক পাৰ হৈ যাব নোৱাৰে, তাৰ বাবে দক্ষিণ চীন সাগৰত আনৰ প্ৰৱেশত বাধা দিছে চীনে। ফলস্বৰূপে ভিয়েটনাম ৰুষ্ট হৈছে। এই বাধাৰ অন্য এক কাৰণ হ'ল ৰাছিয়া আৰু ভাৰতৰ মৈত্ৰী ভাৱ, যাতে ভাৰতে অনায়াসে সাছিয়াৰ পৰা সহায় লব নোৱাৰে। সেই ৰুষ্টতাৰ সুযোগ ভাৰতে লৈছে আৰু আৰু চীনৰ ওপৰত চাপ দিছে। ইপিনে জাপান আৰু কোৰিয়াৰ লগৰ ফেৰ পাতিব নোৱাৰি উত্তৰ ফালে সাগৰত ইমান বাধা বিঘিনি ৰখা নাই।

সেয়েহে চীনে অৱশেষত আঙুলি বেকাঁ কৰিহে এৰিলে। চীনে ল'লে পাঁচবছৰীয়া কূটনৈতিক পৰিকল্পনা। "বেল্ট এণ্ড ৰোড" তাৰ নাম। এই প্ৰকল্পৰ অধীনত দুটা অংশ সামৰি লোৱা হ'ল। তাৰে প্ৰথম অংশত চীনে বাচি ল'লে পাকিস্তানক। পাক অধীকৃত কাশ্মীৰত চীনে সাজিব ল'লে এক বান্ধ। সেই বান্ধ বন্ধাৰ উদ্দেশ্য হ'ল পাকিস্তানক বৈদ্যুতিকভাৱে সহায় কৰা। এয়া নিত্যান্তই হাস্যকৰ যেন লাগে যদিও প্ৰকৃততে কিন্তু আচল কথা বেলেগহে। এই বান্ধৰ যোগেদি চীনে পাকিস্তানৰ জৰিয়তে আৰৱ সাগৰলৈ আন্তৰাষ্ট্ৰীয় পথ নিৰ্মাণ কৰিব। আৰু তাৰ যোগেদি ইউৰোপ আৰু মধ্য এছিয়াত প্ৰাধান্য বিস্তাৰ কৰিব। সেই বান্ধৰ প্ৰভাৱ যিহেতু ভাৰতৰ কেবাখন প্ৰদেশৰ ওপৰত পৰিব, ভাৰতে এই কামত বাধা দিলে। ভাৰতক সমৰ্থন কৰিলে নেপাল বাংলাদেশে। কিন্তু সেইবোৰ দেশক কোনে পাট্টা দিয়ে? গতিকে চীন অটল থাকিল। সেই বাবেই ভাৰতেও সিন্ধুক ভেটা দিয়াৰ পৰিকল্পনা কৰিলে। সেই পৰিকল্পনাত সেও মানি পাকিস্তানে সদ্যহতে চীনক বান্ধ সজোৱাত সেউজ সংকেত দিও থমকি ৰৈছে।
অন্যফালে ভাৰত মহাসাগৰ হৈ দক্ষিণ পূৱ এছিয়াত সোমাব পাৰিলে চীন হৈ পৰে এছিয়াৰ সম্ৰাট। সেই বাবে পৰিকল্পনা কৰিলে যুটীয়া অৰ্থনৈতিক বুজাপৰাৰে তৈয়াৰ কৰিব অন্য এক বেল্ট। কিন্তু ভাৰতে এইবাৰো না কৰিলে। যিহেতু এই বেল্টৰ প্ৰায় অৰ্ধাংশই ভাৰতৰ মাজেদি যাব, ভাৰতৰ সহায় অবিহনে এয়া কোনোপধ্যেই সম্ভৱ নহয় বুলি জানি চীনে পৰিকল্পনা কৰিলে উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলীয় ৰাজ্যসমূহৰ নদীসমূহক ভেটা পৰিকল্পনা। যিসমূহ ভেটিলে উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চল হয়তো নিঃশেষ হৈ যাব আৰু চীনে সীমাৰ আচিলাৰে এই ৰাজ্যসমূহত কব্জা কৰিব পাৰিব। কিন্তু এইবাৰো ভাৰত বহি নাথাকিল। দক্ষিণ চীনা সাগৰত ভিয়েটনামৰ সহযোগত প্ৰায় প্ৰথম বিশ্বৰ সকলো দেশৰেই সমৰ্থন গোটাই ভাৰতে আৰম্ভ কৰিলে বিদ্ৰোহ। ৰাছিয়াই সমৰ্থন কৰা এই বিদ্ৰোহত চীনা এইবাৰো পিছ হুহকিবলৈ বাধ্য হ'ল।

ব্ৰহ্মপুত্ৰ। লুইত। খান্দি খান্দি বহুকেইখন মহাসাগৰ খূৰিলোঁ। প্ৰায় ৪০ বছৰমানৰ পুৰণি কূটনীতিৰ ফাইলসমূহ। হয়। লুইতক বচাবলৈ, ভাৰতক বচাবলৈ ভাৰতে এইবাৰ আৰম্ভ কৰিলে "পূৰ্ব সংযোগী" আঁচনি। হয়তো চৰকাৰভেদে এই আঁচনিৰ নাম বেলেগ হব পাৰে, কূটনৈতিক এই যুদ্ধখনৰ সামৰণি কিন্তু এতিয়াও হোৱাই নাই। ইতিমধ্যে ভাৰতে এক্সপ্ৰেছ হাইৱেৰ জৰিয়তে এই আঁচনিৰ উদ্ঘাটন আৰু ৰূপায়নত গুৰুত্ব দিছেই। যদিহে এই আঁচনি সম্পূৰ্ণভাৱে সফল কৰিব পাৰে, চীনে যে নমনীয় স্থিতি গ্ৰহণ কৰিব, সেয়া ধূৰুপ।

কিন্তু এই সাগৰীয়, জলসাম্ৰাজ্যবাদৰ প্ৰধান কাৰণনো কি? কিহৰ বাবেনো সাগৰে আন্তৰ্জাতিক ৰাজনীতিত ইমান গুৰুত্ব দিব লগা হৈছে? আছে। আৰু বহু অন্বেষণ বাকী আছে। লাহে লাহেআব্যাহত থাকিব লুইতৰ বুকুৱেদি এই জ্বালামুখী যাত্ৰা, নমামি ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ বিতৰ্কৰ পিছপিনে।

[আগলৈ]

[ৰচনাকালঃ ৪ এপ্ৰিল, ২০১৭]

নমামী ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু চীনা আৰতিঃ এক অন্বেষণ (১)

চীন ভাৰতৰ যুদ্ধ সীমাৰ বাবেই হৈছিলনে? বহু অঞ্চলতকৈও পিছপৰা বৰফাবৃত আৰু দুৰ্গম, সুউচ্চ পৰ্বতাঞ্চল চীনে নিজৰ কৱলত আনিবলৈ লাগিছিল কিয়? ভাৰতেই বা তীব্বতক সমৰ্থন কৰিছিল কেলেই৷ 

হয়৷ সকলোখিনি পানীৰ বাবেই৷ এয়াই আন্তৰাষ্ট্ৰীয় জল বিবাদ৷ আৰু এই বিবাদত আটাইতকৈ অধিক ভুক্তভোগী ভাৰত৷ উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চল, উত্তৰ ভাৰত, মধ্য ভাৰতৰ কিছুখিনি এই তীব্বতৰে দান৷ আৰু সেই আটাইবোৰত চীনে সজাই ৰাখিছে প্ৰকাণ্ড কিছুমান বান্ধ৷ আনকি লুইতৰ প্ৰধান জলধাৰ দিহাঙেও বহন কৰিব লগা হৈ আছে এনেকুৱা বহুকেইটা বান্ধ৷ আনকি ম্যানমাৰৰ নিকটবৰ্তী অঞ্চলতো চীনাৰ অগ্ৰাসন চলি আছে একমাত্ৰ জল সাম্ৰাজ্যবাদৰ খাটিৰতে৷ কাশ্মীৰত পাক অধীকৃত এলেকাৰ কিছু অংশও আনকি চীনে নিজৰ কব্জাত ৰাখিছে তাৰ বাবেই৷ 

৬১ ত চীনৰ চেয়াৰমেনৰ লগত ভাৰতৰ কি বৈঠক হৈছিল, সেয়া আজিও সম্পূৰ্ণ মুকলি নহয়৷ আৰু তাৰ ঠিক পিছতেই চীন ভাৰতৰ যুদ্ধ৷ চীনে ভালকৈয়ে জানে যে দক্ষিণ পূৱ এছিয়াৰ সম্ভাৱনাপূৰ্ণ দেশসমূহক বশ কৰিব লাগিলে জল প্ৰতিপত্তিয়েই প্ৰধান অস্ত্ৰ হব পাৰে৷ কিয়নো চীনত এতিয়াও কিছুমান নদী ব্যৱহৃত হয় কেৱল দৈনন্দিন ব্যৱহাৰৰ বাবেহে, অৰ্থাৎ কোনো বান্ধ নথকাকৈ আৰু উল্লেখনীয়ভাৱে সেই নদীসমূহৰ অস্তাচল চীনেই, মানে তীব্বতক বাদ দি অন্য দেশক বাদ দি নিজেই৷
অলপ দিনৰ ভিতৰত যদি ভাৰতে এই জল সমস্যাৰ কূটনৈতিক সমাধান উলিয়াব নোৱাৰে, অদূৰ ভৱিষ্যতে আমি যে চীনা পানী, শস্য আদি কিনি খাব লাগিব সেয়া ধূৰুপ৷

এইখিনি আজিৰ দিনটোৰ গুগল খুৰাৰ উক্তিহে মাথোঁ৷ সত্যাসত্য ঠিৰাং কৰিবলৈ এতিয়াও বহু দূৰত৷ বিষয়টো আকৰ্ষনীয় বাবেহে ৰাইজলৈ আগবঢ়ালোঁ৷ পাৰে যদি নমামী ব্ৰহ্মপুত্ৰ উৎসৱৰ বৱকু খন্দাতকৈ লুইতৰ বুকুকেই খান্দক৷

[আগলৈ]

[ৰচনাকালঃ ৪ এপ্ৰিল, ২০১৭]